دپارتمان تغذیه

نقش تغذیه در درمان میگرن

مریم آریافر ،کارشناس تغذیه ،کارشناس ارشد صنایع غذایی

شرح بیماری‌

واژه میگرن (Migraine)  از لفظ یونانیHemicrain( به معنی" نیمی از سر") گرفته شده است که خود این کلمه ریشه در زبان مصری دارد. میگرن بیماری است که با سردردهای مداوم و سخت مشخص می‌شود و غالبا با اشکالات زود گذری در جریان خون مغزی و استفراغ همراه است. این بیماری با یک‌ نوع‌ سردرد شدید و ناتوان ‌کننده‌ معمولا در یک‌ طرف‌ سر ، که‌ به‌ همراه‌ آن‌ علایم‌ دیگری‌ مثل‌ تهوع ‌، استفراغ‌ و مشکلات‌ بینایی‌ همراه است. حمله‌ این‌ سردرد می‌تواند 72 ساعت‌ طول‌ بکشد. حملات‌ میگرن‌ در بعضی‌ از افراد ممکن‌ است‌ بطور هفتگی‌ رخ‌ دهند، در حالی‌ که‌ در بعضی‌ دیگر ممکن‌ است‌ حتی‌ یک‌ بار نیز در سال‌ رخ‌ ندهند
میگرن‌ هر دو جنس‌ را تحت ‌تأثیر قرار می‌دهد، اما در زنان‌ شایع‌تر است‌. میگرن همچنین ممکن است ارثی باشد. بیماری در حوالی سنین بلوغ شروع شده و در میانسالی از نظر شدت و دفعات تکرارش کاهش می‌یابد. حملات میگرن بیشتر صبحها شروع شده و علایم اولیه آن تار شدن دید یا ظهور نقاط رنگی در خطوط جلوی چشم است. حملات سردرد چند ساعتی به طول می‌انجامد و پس از خوابیدن بهبود می‌یابد.

درهنگام حملات میگرنی، بیماران به وضوح دچار تحمل نکردن نورهستند( فوتوفوبی) و برای استراحت، به محلی تاریک می روند. ممکن است تحمل نکردن صدا( فونوفوبی) و گاهی اوقات تحمل نکردن بوها (Osmophobia) نیز وجود داشته باشد. در کودکان، میگرن اغلب با حملات دردشکم، بیماری حرکت(Motion Sickness) و اختلالات خواب همراه است. شروع دیررس میگرن( در سنین بالای 50 سال) نادر است؛ با وجود این، عود میگرنی که بهبود یافته است، غیرمعمول نیست.

انواع میگرن

 
میگرن کلاسیک

میگرن کلاسیک عموما یک سردرد یکطرفه می‌باشد و به صورت ضربان‌دار اتفاق می‌افتد. قبل از شروع سردرد بیمار دچار تغییرات بینایی می‌شود که به صورت توهمات و جرقه‌های بینایی هستند که در اصطلاح به آن اورا می‌گویند. اکثر بیماران یک حمله را در طول هفته تجربه می‌کنند و اصولا بین 2 تا 24 ساعت طول می‌کشد. بیمار دچار حالتهایی مانند تهوع ، استفراغ ، گریز از نور ، سستی و حتی گاهی در مراحل حاد دچار اخلال حس نیمه بدن و تکلم می‌شود. در بین حملات بیمار سردرد یا ناراحتی دیگری ندارد
میگرن غیر کلاسیک

در میگرن غیر کلاسیک علایم بینایی قبل از حمله بوجود نمی‌آید. این نوع سر درد بیشتر دو طرفه بوده و ضربان‌دار است. درد بیشتر دور حلقه چشم احساس می‌شود و ممکن است در ادامه آن سفتی گردن هم بوجود آید این نوع میگرن شیوع بیشتری دارد و همراه با تهوع و استفراغ است .

شیوع میگرن

براساس متون روانشناسی بیماری ها، حدود 10 درصد کل جمعیت جهان به سردرد میگرن مبتلا هستند و همه انواع میگرن، در هر سنی، از اوایل کودکی تا بعد از آن می تواند شروع شود. با این وجود حمله های میگرن کمتر قبل از 5 سالگی رخ می دهد و بیشترین سن شیوع بیماری در دوران بلوغ و اوایل بزرگسالی است. با افزایش سن، زنان بیش از مردان از سردردهای میگرنی رنج می برند، زیرا شیوع میگرن در زنان حدود 15 درصد و در مردان 7 درصد گزارش شده است. هم چنین شیوع میگرن در میان شهرنشینان بیشتر از روستاییان است.

علت بوجود آمدن میگرن

تنگ‌ شدن ‌، سپس‌ گشادشدن‌ و التهاب‌ رگ‌های‌ خونی که‌ به‌ پوست‌ سر و مغز می‌روند. سردرد زمانی‌ آغاز می‌شود که‌ رگ‌ها دوباره‌ گشاد می‌شوند. تغییر الگوی خواب ، بیدار ماندن شبانه ، کار کردن زیاد و خستگی بیش از حد می‌تواند باعث بروز میگرن شود. گاهی اوقات خانمها بروز این سردردها را به دوران عادت ماهیانه نسبت می‌دهند و مصرف قرصهای ضد بارداری را عامل مهمی برای بوجود آمدن میگرن می‌دانند. صدای بلند ، نور زیاد ، کنسرت موسیقی و فشار به گردن و حتی درد دندان باعث بروز میگرن می‌شود.

تشخیص میگرن

هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص میگرن وجود ندارد و بر اساس شرح حال بیمار و معاینه ، میگرن بیمار تشخیص داده می‌شود

مشکلات مبتلاین به میگرن

مشکل مبتلایان به میگرن تنها سردرد نیست. اکثر افراد کاملا بیمار می‌شوند و نمی‌توانند کارهای روزمره خود را انجام دهند و مجبور می‌شوند که در یک اتاق تاریک و ساکت بی‌حرکت دراز بکشند تا حمله میگرنی پایان یابد. بعضیها حتی نمی‌توانند فکر غذا خوردن را هم داشته باشند چون دچار استفراغ می‌شوند و در انتها دچار خواب آلودگی و رخوت می‌شوند. در طول حمله فعالیت و عملکرد طبیعی معده مختل می‌شود و باعث می‌شود دارهایی که برای تسکین میگرن خورده می‌شود به خوبی جذب نشود

عوامل‌ افزایش‌ دهنده‌ خطر
• استرس‌
• سابقه‌ خانوادگی‌ میگرن‌
• سیگار کشیدن‌
• نوشیدن‌ الکل‌
• مصرف‌ بسیاری‌ از داروها
• کمبود خواب ‌، یا در بعضی‌ از افراد خوابیدن‌ زیاد
پیشگیری‌
• حتی‌المقدور میزان‌ استرس‌ را در زندگی‌تان‌ کم‌ کنید
• مصرف‌ بعضی‌ از داروها می‌تواند در بعضی‌ از افراد از بروز حملات‌ جلوگیری‌ کند
• از عواملی‌ که‌ باعث‌ آغاز حملات‌ سردرد میگرنی‌ می‌شوند در صورت‌ امکان‌ پرهیز کنید
درمان
معمولا نیازی‌ به‌ آزمایشات‌ تشخیصی‌ نیست‌، اما ممکن‌ است‌ آزمایش‌ خون‌ یا سی‌تی‌ اسکن‌ برای‌ رد سایر بیماری‌ها انجام‌ گیرند. به‌ هنگام‌ بروز اولین‌ نشانه‌های‌ حمله‌ میگرنی‌؛ روی‌ سر خود یک‌ پارچه‌ سرد یا کیسه‌ یخ‌ بگذارید، یا به‌ صورت‌ خود آب‌ خنک‌ بزنید. ـ چندین‌ ساعت‌ در یک‌ اتاق‌ تاریک‌ و آرام‌ دراز بکشید. دو عدد بالش‌ در دو طرف‌ سر خود بگذارید تا سرتان‌ تکان‌ نخورد. در صورت‌ امکان‌ بخوابید. صدا ، نور و بوها (خصوصا بوی‌ ناشی‌ از آشپزی‌ و سیگار) را به‌ حداقل‌ برسانید و از مطالعه‌ خودداری‌ کنید. بیمار باید مدتی سعی کند در یک اتاق خالی و تاریک دراز بکشد. مساله زمینه روانی قبلی میگرن امروزه مورد توجه است در این صورت کمکهای روانپزشکی برای حل این مشکلات می‌تواند کمک بزرگی به درمان میگرن کند .

داروها

هیچ‌ داروی‌ خاصی‌ نسبت‌ به‌ دیگر داروها ارجحیت‌ ندارد و اثر قطعی‌ از هیچ‌ کدام‌ از آنها مورد انتظار نیست‌. اولین راه معالجه جلوگیری از وقوع سردرد بوسیله تجویز روزانه دارویی حاوی ارگوتامین است که باعث انقباض مویرگهای مغز می‌شود. برای‌ تخفیف‌ علایم‌ میگرن‌ و پیشگیری‌ از بروز حملات‌، طیف‌ گسترده‌ای‌ از داروها موجود هستند
• ارگوتامین‌ها (همراه‌ با کافئین‌) به‌ صورت‌ خوراکی‌ ، شیاف ‌ یا استنشاقی‌
• آسپیرین ، استامینوفن یا ایبوپروفن
• ترکیب‌ استامینوفن‌ و کدئین‌
• آنتی‌هیستامین‌ها برای‌ گشاد کردن‌ رگ‌ها
• داروهای‌ ضد استفراغ‌ برای‌ کم‌ کردن‌ تهوع‌ و استفراغ‌
• داروهای‌ تنگ‌کننده‌ رگها
 سوماتریپتان‌ به‌ صورت‌ تزریق‌ زیر پوست‌ توسط‌ خود فرد ، یا به‌ صورت‌ قرص‌. داروهای‌ مسدودکننده‌ بتا آدرنرژیک‌ یا کانال‌ کلسیمی ‌، یا ضدافسردگی‌های‌ سه‌ حلقه‌ای‌ برای‌ پیشگیری‌ از حملات ‌، در صورتی‌ که‌ حملات‌ آن‌ قدر شدید باشند یا تعداد آنها آن‌ قدر زیاد باشد که‌ شما از کار و زندگی‌ خود باز بمانید. این‌ داروها ممکن‌ است‌ اثرات‌ جانبی‌ نامطلوبی‌ داشته‌ باشند و امکان‌ دارد در همه‌ افراد نیز مؤثرنباشند.

عوامل غذایی تشدید کننده میگرن

1- گلوتامات:نمک یا اسیدآمینه ای که در بافت های عصبی موجود است. این ماده در محصولات آماده شده به میزان زیادی وجود دارد. به این منظور باید برچسب روی محصولات را به دقت مطالعه کرد. این ماده در انواع کنسرو و غذاهای یخی وجود دارد.

2- آمین ها: بعضی غذاهای حاوی آمین ها، فعال کننده رگ ها هستند و به نظر می رسد آغازگر انقباض رگ های خونی در مغز می باشند. تیرآمین و فنیل اتیل آمین دو ماده اصلی مسبب این مشکل هستند. اگرچه سایر آمین ها نیز ممکن است اثرات مشابهی داشته باشند. در ذیل به بررسی منابع برخی آمین ها می پردازیم.

تیرآمین(Tyramine) در الکل، برخی پنیرها به خصوص پنیرهای مانده، میوه ها و سبزی های کال و فاسد، خوراک کلم، مخمرها، انواع آجیل، ماهی شور، کنسرو شاه ماهی، خامه ترش، آواکادو، سوسیس های تخمیری و گوشت های مانده یا چرب وجود دارد.

فنیل اتیل آمین(Phenyl ethylamine) در کاکائو، شکلات، پنیر و موادغذایی ای که دارای این سه ماده غذایی هستند، یافت می شود.

اکتوپامین(Octopamine) در مرکباتی مثل لیمو، پرتقال، گریپ فروت و... یافت می شود.

موادغذایی نام برده از گروه آمین ها، باعث افزایش آزادشدن سروتونین در مغز و تحریک اعصاب مغز می شوند. همچنین ایجاد سردرد می کنند.

3- مس: گمان می رود که مس در متابولیسم آمین های فعال کننده رگ ها(Vasoactive) نقش داشته باشد و احتمال بروز حمله میگرن را افزایش دهد. آجیل ها، شکلات، جوانه گندم و صدف خوراکی از منابع غذیی حاوی مس به شمار می روند. پرتقال و گریپ فروت و نارنگی باید از رژیم غذایی حذف شوند. زیرا مرکبات جذب روده ای مس را افزایش می دهند و ممکن است در فرآیند آغاز حمله های میگرن نقش داشته باشند.

4- کافئین: زیاد مصرف کردن و یا کاهش کافئین در بدن نیز در تشدید میگرن مؤثر است. هم چنین ترک ناگهانی مصرف چای و قهوه، که هر دو کافئین دارند، ممکن است در برخی اشخاص مستعد، زمینه ساز بروز میگرن باشد.

5- موادغذیی چرب و سرخ شده: مواد چرب و مواد غذایی ای که با روغن زیاد سرخ می شوند عامل تشدید میگرن هستند.

6- نیتریت: سوسیس و گوشت نمک سود که به آنها ماده نگه دارنده نیتریت افزوده شده ، نباید مصرف شود، چون می توانند عامل بروز میگرن در افراد مستعد باشند.

7- غذاهای سرد:

   غـذاهای سرد نیز در برخـی افراد سبب سـردرد می شود زمانی که درجه حرارت بدن، به علت ورزش یا درجه حرارت بالای محیط، بالا رفته باشد و مادة غذایی سردی به بدن برسد، دردی که در ناحیه پیشانی حس می شود حداقل 25 تا 60 ثانیه و حداکثر تا 2 دقیقه به طول می انجامد. بیش از 90% افرادی که از میگرن رنج می برند حساسیت به بستنی و مواد غذایی سرد را اظهار می کنند.

۸- الکلهنگام مصرف الکل، خون بیشتری به مغز می رسد و ایجاد سردرد می کند.

9- مکان پرسر و صدا

10- نور زیاد

11- مکانهای خیلی گرم و خیلی سرد

12- گرسنگی یا تشنگی طولانی مدت:

روزه داری، تشنگی یا صرف نظر از مصرف یک وعده غذایی می تواند موجب سردرد شود.

غذاهای مفید:

مصرف مرغ، بوقلمون، تخم مرغ، حبوبات، گوشت گاو، سیب، گلابی، گیلاس، زردآلو و انگور می توانند در افراد مبتلا به میگرن مفید باشد همچنین استفاده از امگا 3 وروغن زیتون از بروز میگرن جلوگیری می کند. البته باید توجه داشت نکات گفته شده در بالا نکات کلی بوده و هر فرد با توجه به تجربیات شخصی خود می تواند مواد غذایی مضر را از رژیم غذایی خود حذف کند.

منابع :

1-Escott-stump S ,(2008).nutrition and diagnosis related care.sixth edition , 228-230.

2-Mahan LK, -Escott-stump S.(2008).Krauses food and nutrition therapy ,12 edition .1067-1081.

3-www.migraines.org.

4- www.tebyan.net