دانستنیهایی در موردعوارض مکملهای لاغری
مریم آریافر ،کارشناس تغذیه ،کارشناس ارشد صنایع غذایی
درسالهای اخیر چاقی وواضافه وزن در بسیاری از کشورهای جهان به یکی از مشکلات اساسی بهداشتی درمانی تبدیل شده
است .چاقی معمولا به صورت افزایش نمایه توده بدنی مشخص می گردد .اضافه وزن وچاقی یکی از مهمترین ریسک فاکتورهای مرگ ومیرهای ناشی از دیابت نوع 2 ،بیماریهای قلبی عروقی وسرطان می باشد که باعث تحمیل هزینه های فراوانی بر اقتصاد جامعه می گردد .یکی از عوامل ازدیاد این پدیده کاهش فعالیتهای بدنی وروی آوردن به زندگی ماشینی می باشد.
سخت بودن اجرای رژیم غذایی وانجام روزمره فعالیتهای ورزشی برای افراد چاق، از دلایلی می باشندکه باعث مصرف مکملهای لاغری می شوند.
همچنین، معمولا این فراورده ها را با نام ترکیبات طبیعی کاهش دهنده وزن وبه غلط بی خطر برای مصرف کننده معرفی می نمایند .
گاهی اوقات اثرات مضر این مکملها از نفع آنها بیشتر بوده وتهدیدی برای سلامتی می باشند . این ترکیبات. .ممکن است به تنهایی مضر بوده ویا در تداخل با داروهای مصرفی ویا حتی غذای فرد خطرناک گردد .بیماران قلبی ،فشارخونی ودیابتی بیشتر در معرض این تداخلات قرار دارند .ممکن این مکملها با برخی آلاینده ها مسموم شده ویا حاوی مقدار دوز موثر ادعا شده در برچسب نباشد .
نه تنها شواهد اندکی مبنی بر کفایت اینگونه مکملها در کاهش وزن وجود دارد بلکه مضر بودن آنها برای سلامت بدن هم ثابت شده است .بعضی از آنها با حشره کشها،فلزات سنگین وترکیبات سرطانزا آلوده اند وبرای کبد وکلیه سمی می باشند .
مکملهای لاغری شناخته شده معمولا در چندین گروه قرار دارند .واز طریق مکانیسمهای متفاوتی باعث کاهش وزن می گردند در این مقاله سعی می گردد به انواع ترکیبات موثر در مکملهای موجود وعوارض ناشی از مصرف آنها پرداخته شود .
مکملهای لاغری افزایش دهنده مصرف انرژی
در این گروه از مکملها از ترکیبات موجود در افدرا ،کافئین وپرتقال تلخ استفاده می گردد.
افدرین ترکیبی آلکالوئیدی می باشد که از گیاه همیشه سبز افدرا بومی منطقه مرکزی آسیا استخراج می شود ومعمولا در ترکیب با کافئین در مکملهای لاغری وجود دارد .مصرف وتوزیع این گروه از مکملهای لاغری در سال 2004 توسط FDA ممنوع اعلام شد.
مکانیسم :
عوارض: این ترکیب کاهش ،اشتها ،تهوع ،استفراغ ،عرق ،بی خوابی ،تنگی نفس ، حساسیت عصبی ، افزایش دمای بدن ، لرز ،تخریب اعصاب ضعیف شدن حافظه ،سردرد های شدید وافزایش فشار خون می باشد .افدرین ممکن است تاثیر داروهای قلبی را تغییر دهد .
پرتقال تلخ باعث افزایش حساسیت به نور وافزایش فشار خون می گردد.کافئین هم باعث بروز مشکلات گوارشی ، بی خوابی ،سر درد ،فشار خون وتغییر اثر داروهای قلبی می گردد .
مصرف بیش از حد وکنترل نشده این گروه باعث بروز مشکلاتی چون فشار خون ،آریتمی قلبی ،سکته قلبی وسکته مغزی وحتی در مواقعی منجر به مرگ شده است .
مکملهای لاغری تعدیل کننده متابولیسم کربوهیدارت
در این گروه از مکملها از ترکیبات کروم استفاده شده است زیرا این عنصر در تنظیم متابولیسم کربوهیدراتها در بدن نقش دارد.
کمبود کروم در بدن باعث هیپر گلیسمی ،افزایش انسولین خون ،افزایش تری گلیسرید خون وکاهش HDL می گردد.همچنین نقش موثری در متابولیسم کربوهیدراتها وچربیها ایفا می کند وقاعدتا بر ترکیب توده بدن ووزن هم تاثیر دارد .واکثرا مکملهای لاغری حاوی دوزهای روزانه mcg400-200 کرومیوم پیکونیلات می باشند .
مصرف زیاد اینگونه مکملها باعث نارسایی کلیه وافزایش تخریب ناشی از رادیکالهای آزاد مشکلات گوارشی ،آنمی ،بدی عملکرد کبد جهش های ژنی وسرطان می شود .
مکملهای لاغری ایجادکننده حس سیری
اینگونه مکملها حاوی فیبرهای محلول می باشند که آب داخل سلول را به خود جذب کرده وباعث افزایش سیری وکاهش جذب کالری می گردد .فیبرها باعث بهبود کنترل قند خون وچربی خون (دومشکل اساسی در بیماران چاق )می گردند اما دریافت کنترل نشده اینگونه مکملها در این افراد باعث تغییر یا کاهش جذب داروهای دیابتی وچربی خون وضد انعقادها می گردد همچنین ممکن است باعث کاهش جذب ویتامینهای محلول در چربی وانواع کاروتنوئیدها مانند بتا کاروتن بشوند . .این گروه از مکملها شامل صمغ گوار ،گلوکومانان وپسیلیوم (فیبر محلول در آب به دست آمده از پوست دانه رسیده plantagi ovata ) می باشند .عوارض اینگونه مکملها باعث مشکلات گوارشی مانند نفخ ،گرفتگی وانقباض عضلانی ،تهوع واسهال وانسداد مجاری گوارشی می شود وتوسط افرادی که سابقه انسداد دستگاه گوارش دارند نباید مصرف شوند .
مکملهای لاغری افزایش دهنده اکسیداسیون چربی وکاهش سنتز چربی
دراین گروه ترکیباتی چون هیدروکسی سیتریک اسید ،پیرووات کارنیتین و عصاره چای سبز وجوددارد .
هیدروکسی سیتریک اسید ترکیبی است که از نوعی میوه بومی هند(Garcinia Cambogia )استخراج می گردد .این ماده از عمل آنزیم سیترات لیاز موجود درمیتوکندری جلوگیری کرده وباعث کاهش تولید استیل کوانزیم آ ودرنتیجه کاهش سنتز اسیدهای چرب می شود .مصرف کنترل نشده این مکمل باعث بروز مشکلات گوارشی می گردد .
مطالعات نشان داده اند که عصاره به دست آمده از چای سبز باعث افزایش اکسیداسیون چربی وترموژنز می گردد وبحث در مورد تاثر آن در کاهش وزن هنوز ادامه دارد ومصرف کنترل نشده آن در افرادی که داروهای ضد انعقادی مصرف می نمایند باعث کاهش اثر دارو می گردد .
پیرووات معمولا در بدن از طریق گلیکولیز تولید می شود ومصرف آن به شکل مکمل در ورزشکاران باعث افزایش توان ورزشی وبهبود ترکیب توده بدنی می گردد .تاثیر آن در کاهش وزن اندک می باشد وبیشتر باعث تغییر توده بدنی وافزایش بافت عضلانی می گردد تا کاهش وزن.
کارنیتین ترکیبی است که با آسیل کو آ چربی ها در داخل سیتوپلاسم باند شده وباعث وارد شدن اسید چرب به داخل میتوکندری واکسیداسیون آن می گردد .معمولا به عنوان یک مکمل کاهش وزن مورد مصرف قرار می گیرد استفاده از آن باعث افزایش سهم اسیدهای چرب در متابولیسم اکسیداتیو شده وباعث ترفیع استفاده از ذخایر چربی می شود . کمبود کارنیتی ن در رژیم غذایی معمولا وجود ندارد ومنبع آن گوشت قرمز وفراورده های لبنی می باشند حتی در کبد وکلیه افرادگیاهخوار هم از لیزین ومتیونین موجود در غذا سنتز می گردد .مصرف کنترل نشده آن باعث تهوع ،استفراغ ،اسهال ودردهای شکمی می شود .
مکملهای لاغری بلوکه کننده های جذب چربی
یک مثال از این گروه کیتوزان است که از کیتین ،پلی ساکارید کاتیونیک موجود در پوست سخت پوستان به دست می آید این ترکیب از طریق باند شدن با چربی از جذب آن جلوگیری می کند . مصرف کنترل نشده آن باعث نفخ ویبوست می گردد .
مکملهای لاغری افزایش دهنده دفع آب
این گروه از مکملها به صورت دیورتیک ومسهل عمل کرده وبه شکلی کاذب باعث کاهش وزن می گردند ومعمولا حاوی ترکیبات مدر ویا ملین مانند دندلیون، cascara ،روغن کرچک وسایر ملینهای گیاهی می باشند
مصرف طولانی مدت دندلیون که مدر می باشد وکاسکارا( ملین ) باعث دهیدراته شدن بدن وعدم تعادل الکترولیتهای بدن می گردد .
همچنین مصرف آنها برای افرادی که دچار دردهای شکمی وسابقه انسداد روده والتهاب روده مانند آپاندیسیت ،کولیت وزخمهای دستگاه گوارش بوده اند خطر ناک می باشد .در ضمن در بیماران قلبی باعث تغییر اثر داروهای ضد آریتمی مانند دیگوکسین ویا کاهش جذب سایر داروها می شود .
مکملهای لاغری دارای هیدروکسی متیل بوتیرات
این ماده یکی از متابولیتهای اسید آمینه لوسین می باشد این ترکیب فعالیت ضد کاتابولیکی دارد واز شکستن پروتئین جلوگیری می کند ومعمولا توسط بدن سازها برای تغییر ترکیب توده بدن استفاده می شود ومصرف آن باعث افزایش توده بدون چربی می گردد .
