نقش چربی MCT در سلامت انسان
مریم آریافر ،کارشناس تغذیه ،کارشناس ارشد صنایع غذایی
استفاده از تری گلیسریدهای دارای زنجیره متوسط (MCT ) به عنوان یک منبع چربی درتغذیه پزشکی تاریخچه طولانی دارد وبرای اولین بار در سال 1955 معرفی شدند . آنهاچربیهای اشباع شده با طول زنجیر 6 تا 12 کربن می باشدوبه طورطبیعی در چربی شیر ،روغن نارگیل وروغن هسته خرما وجود دارند .روغن نارگیل معمولا دارای 60%MCT می باشد.در صنعت MCT ازاسیدهای چرب اشباع حاوی 12-6 اتم کربن تولید می شوند .اسیدهای چرب معمول موجود در روغنها وچربیها حاوی 18=16 اتم کربن می باشند . روغن تجاری MCTمحصول فرعی تولید مارگارین است که حاوی 65%اسید کاپریلیک و25 %اسید کاپریک است . در ابتدا چربیهای MCT تنها به شکل روغن یا مارگارین در دسترس بیماران بود .اما امروزه به شکل مایع یاجامد ، در حالت ساده ویا ترکیب با پروتئین ،قند ،ویتامین ،اسیدهای چرب ضروری وموادمعدنی موجود است این اشکال مختلف برای تامین احتیاجات اطفال وبزرگسالان به صورت تغذیه با لوله ویا به شکل خوراکی مورد استفاده دارند
متابولیسم وجذب :
این نوع از چربی بسیار سریع جذب می شود از نظر سرعت جذب همانند کربوهیدراتهایی چون گلوکز می باشد هچنین سرعت هیدرولیز آنها 5 برابر سریعتر از اسیدهای چرب بلند زنجیر می باشد .اسیدهای چرب دارا ی زنجیره متوسط بدون نیاز به امولسیون شدن توسط اسیدهای صفراوی وارد جریان خون شده ومستقیما وارد جریان خون پورتال می گردند وسریعتر از اسیدهای چرب بلند زنجیر وارد جریان خون می شوند .در بافتهای ذخیره ای ذخیره نشده و به کبد رفته وسریعا برای مصرف انرژی اکسید می شوند مصرف MCTباعث کاهش پیوستن اسیدهای چرب به بافتها می گردد. چربیهای MCT به آسانی به CO2 ودوجزء کربنی شکسته می شود ولی اسیدهای چرب بلند زنجیر مجددا به تری آسیل گلیسرولها استریفیه می شوند یا برای ذخیره در بافت چربی متابولیزه می گردند. در صورت استفاده از رژیمهای غذایی سرشار از کربوهیدرات سنتز اسیدهای چرب وکلسترول در کبد افزایش می یابد در شرایطی که مقداری از کربوهیدرات با چربی جایگزین شود تولید اسیدهای چرب کاهش می یابد حال اگر درصدی از چربی جایگزین شده از نوع MCT باشد میزان کاهش سنتز کلسترول واسیدهای چرب بسیار چشگیرتر خواهد بود وتاثیری برافزایش سطح کلسترول خون ندارند .
در حضور لیپاز روده ای سریعتر از لیپاز پانکراس هضم می گردد وفراورده های ناشی از آن سریعتر پخش وجذب می گردند.
وبه دلیل کوتاه بودن طول زنجیره محلول در آب می باشد .وبرای محلول شدن نیاز کمتری به نمکهای صفراوی برای محلول شدن دارند این چربی در سلولهای روده استریفیه مجدد نمی شوندوبه صورت اسیدهای چرب آزاد (پیوند با آلبومین )از طریق سیستم باب انتقال می یابند .با توجه به اینکه میزان جریان خون وریدی حدود 250 بار سریعتر از جریان لنف می باشد MCT سریع تر هضم شده وتحت تاثیر عوامل روده ای که مانع از جذب چربی می شوند قرار نمی گیرد و20دقیقه بعد از جذب وارد جریان خون می شود ودر واقع دو بار سریعتر از اسیدهای چرب بلند زنجیر وارد جریان خون می شوند . این اسیدهای چرب در بافت چربی ذخیره نمی شوند وبه اسید استیک اکسیده می گردند. روغن MCT دارای 25/8 کیلو کالری انرژی در هر گرم می باشد . همانطور که گفته شد این نوع چربی در بافت های بدن ذخیره سازی نمی شود ودر صورتی که در مقدار نرمال مصرف شود اثر کمی در سطح کلسترول خون دارد به همین دلیل در تولید غذاهای فراویژه وکنترل کننده وزن از آن می توان استفاده نمود.مصرف MCT در مقایسه با اسیدهای چرب بلند زنجیر باعث کاهش انرژی می شود زیرا تاثیر زیادی بر افزایش گرمازایی ناشی از مصرف غذا دارد .باعث کاهش وزن در افراد چاق می گردد زیرا توزیع انرژی واکسیداسیون بیشتری را نسبت به اسیدهای چرب بلند زنجیر سبب می گردد .با این حال بیشتر از 5 میلی گرم در روزتوسط انسان تحمل نمی گردد .
موارد مصرف:
بیش از 30 سال است از این روغن درمواردی چون اختلال در هضم ،جذب وانتقال چربی رژیمی بیماران با مشکل سوء جذب ویا در موارد سرطان وایدز استفاده می گردد . در این حالات وجود استئاتوره یا اسهال چرب منجر به سوء تغذیه تدریجی دراثر دفع نیتروژن وآب والکترولیتها از بدن می گردد .در زمانی که چربی MCT جایگزین چربی معمول غذایی شود اسهال چرب از بین رفته وبیماران وزن از دست رفته را جبران نموده وکودکان شروع به رشد می نمایند .
این چربی دردرمان بیماری کیسه صفرا موثر می باشدونشان داده شده است که استفاده از آن در تجزیه وانحلال سنگهای صفراوی بسیار موثر است.
MCTبه عنوان منبع سریع انرژی شناخته شده است ودر صورتی که در رژیم غذایی وجودداشته باشندسریعا اکسیدشده وتولید اجسام کتونی می نماید این انرژی سریعا به تمامی بافتهای بدن منتقل می گردد .
در شرایط تاخیر رشد ویا در زمان جراحی وتراما که نیاز به انرژی بالا می رود برای تامین انرژی مورد نیاز ضروری می باشد.
استفاده در رژیم های غذایی کتون زا برای بیماران مبتلا به صرع.
سایر اثرات مفید تغذیه ای:
تری گلیسریدهای بازنجیره متوسط باعث افزایش جذب املاح وویتامینهای محلول در چربی می گردند. برای مثال مشاهده شده است که جذب کلسیم وویتامین E در اثر مصرف MCT نسبت به سایر اسیدهای چرب بالا رفته است .به دلیل اکسیداسیون سریع نقش مهمی در پیشگیری از زوال عقل ناشی آلزایمر دارند .چربی های MCT از طریق تولید اجسام کتونی واکسیداسیون ، باعث بهبود توانایی قوه ادراک وتاثیر بر متابولسیم نورونال می گردد .باعث تقویت سیستم ایمنی شده واز بروز برخی از عفونتها جلوگیری می نماید،وضد تومور می باشند.علاوه بر تاثیرات تغذیه ای به دلیل ویژگیهای فیزیکی خاص دارای کاربردهای فراوانی در صنایع غذایی هم می باشد . باعث کاهش کالری در یافتی می شوند واز هر گرم آنها تنها 25/8 کیلو کالری انرژی تولید می گردد .از این چربی معمولا در ترکیب فرمولاهای تغذیه با لوله وتغذیه وریدی به عنوان یک منبع سریع انرژی برای بیماران نیازمند به حمایت های تغذیه ای همچون نوزادان نارس وبیماران دچار سوء جذب چربی مانند بیماری سلیاک وکرون ویا جراحات سخت استفاده می گردد .در شرایط تغذیه با لوله چربی MCT می بایست ابتدا به تدریج به مایع گاواژ بیمار اضافه گردد ودر صورت تحمل میزان آن افزایش یابد .زمانی که در دفعات متعدد ومقدار کم تجویز گردد بهتر تحمل می شود واصولا در کودکان بهتر از بزرگسالان تحمل می گردد .
عوارض :
مصرف آن ممکن است باعث انقباضات شکمی ونفخ وافزایش تشکیل اجسام کتونی وتجمع آنها در خون وبر هم خوردن تعادل اسیدی وبازی خون می گردد . از آنجائیکه مصرف آن در افراد سالم کتون زا می باشد بنابراین نباید در تغذیه دیابتی ها وبیمارانی که به اسیدوز یا کتوز مبتلا هستند استفاده شودزیرا در این شرایط ظرفیت بافتهای خارج کبدی در استفاده از اجسام کتونی اشباع می باشد .در شرایطی که بیماری مبتلا به سیروز کبدی باشد هم استفاده از آن ممکن است خطرناک باشد .
کاربردهای صنعتی :
وجود اسیدهای چرب کوتاه واندازه مولکولی کوچکتر باعث افزایش حلالیت این نوع چربی می گرددبسیار قطبی تر از اسیدهای چرب بلند زنجیر بوده ودر تمامی حلالهای چربیهای بلند زنجیر مانند استرها محلول است همچنین در ترکیبات قطبی مانند الکل ،اسید وکتونها که اسیدهای چرب بلند زنجیر در آن محلول نیستند محلول است .پذیرش بهتری دارد ،بی رنگ وبی بو وبدون طعم می باشند ویسکوزیته کمتری نسبت به چربیهای معمولی دارند واز آنها برای پوشش دادن کشمش استفاده می گردد وبه عنوان عامل ضد چسبندگی در سیستم های دارای قند وپروتئین زیاد مانند فراورده های قنادی استفاده می گردد .همچنین به عنوان پوشش قنادی برای آدامسها وژله ها هم مورد استفاده قرار می گیرد .این نوع روغن مقاومت حرارتی خوبی داشته وتحت شرایط سرخ کردن وحرارت دادن پلی مریزه وتیره نمی گردد.مقاومت خوبی در برابر اکسیداسیون ناشی از اکسیژن هوا دارد به همین دلیل به عنوان ضد غبار برای مخلوط های پودری ومخلوطهای خشک چاشنی ها مورد استفاده قرار می گیرد . این روغنها را در صنعت هیرولیز می کنند تا اسیدهای چرب آنها از گلیسرول جدا شود آنگاه اسیدهای چرب مهم توسط تقطیر جزء به جزء جداسازی می گردد در تجارت معمولا به نام کاپترین وجود دارد .خواص منحصر به فرد این نوع چربی ها مربوط به کوتاه بودن طول زنجیره وکوچک بودن اندازه مولکولی آنهامی باشد که باعث محلول بودن آنها در آب می گردد .
